Conceptual Framework: Measurement 

Chapter Learning Objectives

Upon completing this chapter, you will be able to:

• Define what is meant by ‘recognition’ in financial statements and discuss the recognition criteria.

• Apply the recognition criteria to:

  • Assets and liabilities

  • Income and expenses

• Explain and compute amounts using the following measurement bases:

  • Historical cost

  • Current cost

  • Value in use / fulfilment value

  • Fair value

• Discuss the advantages and disadvantages of historical cost accounting.

• Evaluate whether current value accounting fully addresses the limitations of historical cost accounting.

This chapter introduces concepts not covered in depth in Financial Accounting but will be explored further in Strategic Business Reporting.

Additionally, one of the PER performance objectives (PO6) is to record and process transactions and events. This requires applying the correct accounting treatments to both routine and non-routine transactions, considering both historical and prospective perspectives.

By working through this chapter, you will develop a solid understanding of these concepts and be able to demonstrate this objective effectively.

Fəsil üzrə Öyrənmə Məqsədləri

Bu fəsili tamamladıqdan sonra siz:

• Maliyyə hesabatlarında "tanınma" (recognition) anlayışını izah edə və tanınma meyarlarını müzakirə edə biləcəksiniz.

• Tanınma meyarlarını tətbiq edə biləcəksiniz:

  • Aktivlər və öhdəliklər üçün

  • Gəlir və xərclər üçün

• Aşağıdakı ölçmə metodlarından istifadə edərək məbləğləri hesablaya və izah edə biləcəksiniz:

  • Tarixi dəyər (historical cost)

  • Cari dəyər (current cost)

  • İstifadə dəyəri / Öhdəliklərin yerinə yetirilmə dəyəri (value in use / fulfilment value)

  • Ədalətli dəyər (fair value)

• Tarixi dəyər mühasibatlığının üstünlükləri və çatışmazlıqlarını müzakirə edə biləcəksiniz.

• Cari dəyər mühasibatlığının tarixi dəyər mühasibatlığı ilə bağlı problemləri tam həll edib-etmədiyini qiymətləndirə biləcəksiniz.

Bu fəsil Maliyyə Uçotu (Financial Accounting) fənnində ətraflı şəkildə öyrənilməyən mövzuları əhatə edir, lakin Strateji Biznes Hesabatı (Strategic Business Reporting) fənnində daha dərindən araşdırılacaqdır.

Bundan əlavə, PER (Professional Experience Requirement) performans məqsədlərindən (PO6) biri mühasibat əməliyyatlarını və hadisələri qeyd etmək və işləməkdir. Bu, həm adi, həm də qeyri-adi əməliyyatlar üçün düzgün mühasibat uçotu üsullarının tətbiq edilməsini tələb edir.

Bu fəsli işləməklə siz bu anlayışları daha yaxşı mənimsəyəcək və bu məqsədi uğurla nümayiş etdirmək bacarığı qazanacaqsınız.

Measurement Bases

The Conceptual Framework for Financial Reporting by the International Accounting Standards Board (IASB) identifies several key measurement bases:

• Historical cost – (Framework, paragraphs 6.4 – 6.9) – The actual amount of cash paid or consideration given for an item.

• Current cost – (Framework, paragraphs 6.21 – 6.22) – The amount of cash that would be required to replace the asset at current values, considering its age and condition.

• Fair value – (Framework, paragraphs 6.12 – 6.16) – The price that would be received in an orderly arm’s length transaction between market participants.

• Value in use – (Framework, paragraphs 6.17 – 6.20) – The discounted value of future cash flows expected to be generated from the asset.

Most assets are measured using the historical cost basis. Current cost accounting is mainly used as an alternative to historical cost, considering inflation.

Certain assets, such as revalued assets and investments, may be measured at fair value, representing their realizable value.
For assets that generate future cash flows, present value may be used to reflect the discounted cash inflows or outflows over time.

Historical Cost

Traditionally, financial statements are prepared using the historical cost convention, where:

• Assets are reported in the statement of financial position at their original purchase price.

• Deductions are made for any amounts written off, such as depreciation or impairment losses.

The primary objective of financial statements is to provide useful financial information about the entity’s performance and position to help users assess management’s stewardship and make informed economic decisions.

However, the historical cost basis has some limitations:

1. If a similar asset needs to be purchased:

   • Management must know the current replacement cost.

   • The historical cost may no longer reflect the actual market value of acquiring the same asset today.

2. If the asset is sold:

   • Management needs to determine the net realizable value, which is the expected selling price minus disposal costs.

   • This may differ significantly from the historical cost.

3. If the asset is used in the business:

   • Management must estimate the future cash flows from the asset and discount them to present value to assess its economic worth.

   • This economic value is not directly linked to historical cost.

While historical cost is easy to determine and objective, it does not always reflect current economic realities. As a result, alternative measurement bases, such as fair value and value in use, may be more appropriate in certain situations.

Ölçmə Bazaları

Beynəlxalq Mühasibat Standartları Şurasının (IASB) Maliyyə Hesabatlarının Konseptual Çərçivəsi bir neçə əsas ölçmə bazasını müəyyən edir:

• Tarixi dəyər (Historical cost) – (Çərçivə, paraqraf 6.4 – 6.9) – Aktiv və ya öhdəlik üçün ödənilmiş faktiki pul məbləği və ya təqdim edilmiş əvəz.

• Cari dəyər (Current cost) – (Çərçivə, paraqraf 6.21 – 6.22) – Aktivin cari bazar dəyərlərinə əsasən, onun yaşı və vəziyyəti nəzərə alınmaqla dəyişdirilməsi üçün ödəniləcək məbləğ.

• Ədalətli dəyər (Fair value) – (Çərçivə, paraqraf 6.12 – 6.16) – Aktiv və ya öhdəliyin normal bazar şəraitində, müstəqil tərəflər arasında bağlanacaq müqavilə əsasında əldə edə biləcəyi məbləğ.

• İstifadə dəyəri (Value in use) – (Çərçivə, paraqraf 6.17 – 6.20) – Gələcəkdə aktivdən əldə ediləcək pul vəsaitlərinin diskont olunmuş dəyəri.

Əksər aktivlər tarixi dəyər əsasında qeyd olunur. Cari dəyər isə əsasən inflyasiyanı nəzərə almaq üçün alternativ üsul kimi istifadə edilir.

Bəzi aktivlər, məsələn, yenidən qiymətləndirilmiş əsas vəsaitlər və ya investisiyalar, ədalətli dəyər əsasında yenidən qiymətləndirilə bilər.
Gələcəkdə ödəniləcək və ya alınacaq pul vəsaitləri ilə bağlı aktivlər üçün isə indiki dəyər (present value) istifadə edilə bilər.

Tarixi Dəyər

Ənənəvi olaraq, maliyyə hesabatları tarixi dəyər prinsipi əsasında hazırlanır:

• Aktivlər maliyyə vəziyyəti hesabatında (balansda) ilkin əldə edildiyi qiymətə göstərilir.

• Amortizasiya və ya dəyər azalmaları çıxıldıqdan sonra qalıq dəyəri göstərilir.

Maliyyə hesabatlarının əsas məqsədi müəssisənin maliyyə performansı və vəziyyəti haqqında istifadəçilər üçün faydalı informasiya təqdim etməkdir. Bu, həm investorların, həm də digər maraqlı tərəflərin idarəçilərin fəaliyyətini qiymətləndirməsi və iqtisadi qərarlar qəbul etməsi üçün vacibdir.

Lakin tarixi dəyərin bir sıra çatışmazlıqları mövcuddur:

1. Aktivin yenisi alınarsa:

   • Menecment həmin aktivin hazırkı əvəzetmə dəyərini bilməlidir.

   • Tarixi dəyər isə aktivin alınma anındakı qiymətini əks etdirir, bu isə hazırkı bazar dəyərinə uyğun olmaya bilər.

2. Aktiv satılarsa:

   • Menecment aktivin satışdan əldə edə biləcəyi məbləği bilməlidir.

   • Bu məbləğ realizasiya dəyəri adlanır və tarixi dəyərlə uyğun gəlməyə bilər.

3. Aktiv biznesdə istifadə olunarsa:

   • Menecment həmin aktivin gələcəkdə yaradacağı pul axınlarını və bu axınların indiki dəyərini hesablaya bilməlidir.

   • Bu isə tarixi dəyərdən asılı olmayan iqtisadi dəyəri əks etdirir.

Nəticə olaraq, tarixi dəyər obyektiv və asan hesablanandır, lakin bəzi hallarda cari iqtisadi qərarlar üçün kifayət qədər məlumat vermir. Buna görə alternativ ölçmə üsulları, məsələn, ədalətli dəyər və istifadə dəyəri bəzi hallarda daha uyğun ola bilər.

Historical Cost Accounting

The traditional approach to accounting follows these principles:

• Transactions are recorded at their original historical monetary cost.

• Events without a monetary transaction are typically not recorded.

• Revenue is recognized only when it is realized in cash or a form that will soon be converted into cash.

• Profit is determined by matching revenue with the cost of resources consumed in generating that revenue (e.g., depreciation of non-current assets).

These features have been widely used and helped stakeholders assess the accountability and performance of management.

Advantages of Historical Cost Accounting

1. Simple and easy to understand – The method is widely accepted and does not require complex calculations.

2. Straightforward to produce – Historical cost accounting requires fewer estimations, making financial statements easier to prepare.

3. Objective and free from bias – Since values are based on actual past transactions, they are not influenced by subjective judgments.

4. Reliable and verifiable – Historical cost values can be traced back to original invoices and supporting documents.

5. Does not recognize unrealized gains – Financial statements only report profits when they are realized, preventing premature recognition of earnings.

Disadvantages of Historical Cost Accounting

In periods of significant price changes (inflation or deflation), historical cost accounting has several limitations:

1. Non-current asset values may be outdated – Carrying amounts do not reflect current market value, which can mislead users.

2. Inventory valuation issues – Inventory is recorded at purchase or production cost, rather than current replacement cost, making it difficult to assess real asset values.

3. Exaggerated profits – Since expenses do not reflect the current value of consumed assets, reported profits may be overstated.

4. Erosion of capital – If all reported profits are distributed to shareholders, the company may struggle to maintain its operations due to rising costs.

5. Monetary items are not adjusted for inflation – The impact of price changes on cash and receivables/payables is ignored.

6. Distorted financial ratios – Return on Capital Employed (ROCE) is overstated due to undervaluation of assets, leading to misleading performance comparisons.

Due to these limitations, financial statement users may struggle to accurately evaluate a company’s progress over time or compare different businesses.

Tarixi Dəyər Mühasibatlığı

Ənənəvi mühasibat uçotu yanaşması aşağıdakı prinsipləri əhatə edir:

• Mühasibat əməliyyatları ilk tarixi dəyəri (orijinal maliyyə dəyəri) əsasında qeydə alınır.

• Pul vəsaiti ilə bağlı olmayan hadisələr adətən qeydə alınmır.

• Gəlir yalnız reallaşdıqda (nağd və ya tezliklə nağda çevriləcək formada) tanınır.

• Mənfəət, gəlirlə xərclərin uyğunlaşdırılması yolu ilə hesablanır. Buraya istifadə olunan qeyri-maddi aktivlərin amortizasiyası və ya köhnəlməsi də daxildir.

Bu xüsusiyyətlər illər ərzində istifadəçilərə şirkət rəhbərliyinin məsuliyyətini və maliyyə nəticələrini qiymətləndirməyə kömək edib.

Tarixi Dəyər Mühasibatlığının Üstünlükləri

1. Sadə və başa düşüləndir – Tarixi dəyər üsulu geniş yayılmışdır və mürəkkəb hesablamalar tələb etmir.

2. Hazırlanması asandır – Qiymətləndirmələrə az ehtiyac olduğuna görə, maliyyə hesabatlarının tərtibi daha sadə və operativ olur.

3. Obyektiv və qərəzsizdir – Dəyərlər real keçmiş əməliyyatlara əsaslandığı üçün subyektiv mülahizələrdən təsirlənmir.

4. Etibarlı və yoxlanıla biləndir – Tarixi dəyər orijinal fakturalar və digər sənədlər əsasında təsdiqlənə bilər.

5. Reallaşmamış mənfəət qeydə alınmır – Yalnız həqiqətən əldə edilən mənfəət maliyyə hesabatlarında göstərilir, bu da vaxtından əvvəl gəlir tanınmasının qarşısını alır.

Tarixi Dəyər Mühasibatlığının Mənfi Tərəfləri

Qiymət dəyişikliklərinin (inflyasiya və ya deflyasiya) yüksək olduğu dövrlərdə tarixi dəyər mühasibatlığı aşağıdakı çatışmazlıqlara malikdir:

1. Qeyri-maddi aktivlərin dəyəri köhnəlmiş ola bilər – Bəzi aktivlər bazar qiymətlərindən daha aşağı məbləğdə göstərilir, bu da yanıldıcı nəticələr verə bilər.

2. Səhv inventar dəyərləndirməsi – Ehtiyatlar alış və ya istehsal dəyəri ilə qeydə alınır və cari bazar dəyərini əks etdirməyə bilər.

3. Şişirdilmiş mənfəət göstəriciləri – Mühasibatlıqda cari aktivlərin real dəyəri nəzərə alınmadığı üçün şirkətlərin real mənfəəti olduğundan çox görünə bilər.

4. Kapitalın aşınması – Bütün mənfəət səhmdarlara bölüşdürülsə, şirkət əməliyyatlarını davam etdirməkdə çətinlik çəkə bilər.

5. İnflyasiyanın pul vəsaitlərinə təsiri nəzərə alınmır – Nağd pul, debitor və kreditor borcları inflyasiya ilə düzəliş edilmir, bu da maliyyə vəziyyətinin səhv təhlilinə səbəb ola bilər.

6. Maliyyə göstəricilərinin təhrif olunması – Aktivlərin aşağı qiymətləndirilməsi nəticəsində kapitalın gəlirliliyi (ROCE) olduğundan yüksək görünə bilər, bu da yanıldıcı müqayisələrə gətirib çıxarır.

Bu səbəbdən, maliyyə hesabatlarından istifadə edən şəxslər şirkətin illik maliyyə nəticələrini və digər bizneslərin performansı ilə müqayisəsini dəqiq aparmaqda çətinlik çəkə bilərlər.

Illustration 1 – Deficiencies of Historical Cost Accounting

Different Valuation of the Same Asset for Company X and Company Y

• Company X acquires a new machine in 20X4.

  • Cost: $50,000

  • Estimated useful life: 10 years

• Company Y acquires an identical one-year-old machine in 20X5.

  • Cost: $48,000

  • Estimated useful life: 9 years

Depreciation Charges for 20X5 (Straight-line Method, Residual Value = 0)

• Company X: $50,000 ÷ 10 = $5,000

• Company Y: $48,000 ÷ 9 = $5,333

Carrying Amounts at the End of 20X5

• Company X: $50,000 – (2 × $5,000) = $40,000

• Company Y: $48,000 – $5,333 = $42,667

The Key Issue

Both companies use identical machines, yet due to the historical cost method:

1. Depreciation expenses will appear differently in financial statements.

2. Profit figures for the two companies will not be the same, as depreciation costs are calculated differently.

3. The carrying amounts in the balance sheet may not reflect the actual market value of the assets, potentially leading to inaccurate financial decisions.

This example demonstrates one of the key deficiencies of historical cost accounting – its failure to reflect real market values.

İllüstrasiya 1 – Tarixi Dəyər Mühasibatlığının Çatışmazlıqları

Şirkət X və Şirkət Y üçün eyni aktivin fərqli dəyərləndirilməsi

• Şirkət X 20X4-cü ildə yeni bir avadanlıq alır.

  • Qiymət: $50,000

  • Gözlənilən istifadə müddəti: 10 il

• Şirkət Y 20X5-ci ildə eyni tipli, amma bir yaşlı avadanlıq alır.

  • Qiymət: $48,000

  • Gözlənilən istifadə müddəti: 9 il

20X5-ci il üçün amortizasiya hesablamaları (düzxətt metodu, qalıq dəyəri = 0)

• Şirkət X: $50,000 ÷ 10 = $5,000

• Şirkət Y: $48,000 ÷ 9 = $5,333

20X5-ci ilin sonunda balans dəyərləri

• Şirkət X: $50,000 – (2 × $5,000) = $40,000

• Şirkət Y: $48,000 – $5,333 = $42,667

Məsələnin əsas problemi

Hər iki şirkət eyni tipli avadanlıqdan istifadə edir, lakin tarixi dəyər metodu nəticəsində:

1. Maliyyə hesabatlarında amortizasiya xərcləri fərqli görünəcək.

2. Şirkətlərin mənfəət göstəriciləri eyni ola bilməz, çünki amortizasiya xərcləri fərqli hesablanır.

3. Balans hesabatında göstərilən dəyərlər aktivin real bazar dəyərindən fərqli ola bilər, bu da səhv maliyyə qərarlarına səbəb ola bilər.

Bu nümunə tarixi dəyər mühasibatlığının əsas çatışmazlıqlarından birini – real bazar dəyərini əks etdirməməsini – nümayiş etdirir.

Other Asset Values

1. Replacement Cost

• Definition: The cost to replace an asset with a new one.

• Net Replacement Cost: Replacement cost minus accumulated depreciation.

Example Calculation:

• Historical Cost: $500,000

• Depreciation (2 years @ $100,000/year): $200,000

• Carrying Amount (Historical Cost - Depreciation): $300,000

• Current Purchase Price of a New Asset: $600,000

• Depreciation (2 years @ $120,000/year): $240,000

• Net Replacement Cost: $600,000 - $240,000 = $360,000

Other Measurement Methods

1. Net Realisable Value (Fair Value Less Costs to Sell)

   • Estimated sales proceeds minus selling costs.

2. Economic Value (Value in Use)

   • Present value of future cash flows from the asset.

Illustration 2 – Other Asset Values

A company owns a machine purchased 4 years ago for $100,000.

• Accumulated Depreciation: $40,000

• Selling Price: $50,000, but $5,000 dismantling cost.

• Replacement Cost for New Machine: $110,000

• Expected Cash Flows:

  • Years 1 & 2: $25,000/year

  • Years 3-6: $20,000/year

Discount Factors (10%)

• Year 1: 0.909

• Year 2: 0.826

• Years 3-6 (Annuity Rate): 2.619

Key Takeaways

• Historical cost is simple but does not reflect current values.

• Net realisable value considers sales proceeds after costs.

• Replacement cost adjusts for current asset values.

• Economic value accounts for future cash flows using discounting.

This shows how different valuation methods affect financial reporting and decision-making.

Digər Aktiv Dəyərləri

1. Əvəzləmə Dəyəri (Replacement Cost)

• Tərif: Aktivin yenisi ilə əvəzlənməsi üçün tələb olunan məbləğdir.

• Xalis Əvəzləmə Dəyəri: Əvəzləmə dəyərindən yığılmış amortizasiya çıxıldıqdan sonra qalan məbləğdir.

Misal Hesablama:

• Tarixi Dəyər: $500,000

• Amortizasiya (2 il @ $100,000/il): $200,000

• Qalıq Dəyər (Tarixi Dəyər - Amortizasiya): $300,000

• Yeni Aktivin Mövcud Alış Qiyməti: $600,000

• Amortizasiya (2 il @ $120,000/il): $240,000

• Xalis Əvəzləmə Dəyəri: $600,000 - $240,000 = $360,000

Digər Qiymətləndirmə Metodları

1. Xalis Satış Dəyəri (Fair Value Less Costs to Sell)

   • Aktivin satışdan əldə ediləcək məbləğindən satış xərcləri çıxıldıqdan sonra qalan məbləğdir.

2. İqtisadi Dəyər (İstifadə Dəyəri - Value in Use)

   • Aktivdən gələcək nağd pul axınlarının indiki dəyərlə ifadəsidir.

İllustrasiya 2 – Digər Aktiv Dəyərləri

Bir şirkət 4 il əvvəl $100,000-a bir maşın alıb.

• Yığılmış Amortizasiya: $40,000

• Satış Qiyməti: $50,000, lakin $5,000 sökülmə xərci var.

• Yeni Maşının Əvəzləmə Dəyəri: $110,000

• Gözlənilən Nağd Pul Axınları:

  • 1 və 2-ci illər: $25,000/il

  • 3-6-cı illər: $20,000/il

Diskont Faktorları (10%)

• 1-ci il: 0.909

• 2-ci il: 0.826

• 3-6-cı illər (Annuitet Faizi): 2.619

Əsas Nəticələr

• Tarixi dəyər sadədir, lakin cari bazar dəyərlərini əks etdirmir.

• Xalis satış dəyəri aktivin satışdan sonra qalan dəyərini göstərir.

• Əvəzləmə dəyəri mövcud bazar qiymətlərinə uyğunlaşdırılmışdır.

• İqtisadi dəyər aktivin gələcək gəlirlərini nəzərə alaraq hesablanır.

Bu metodlar maliyyə hesabatlarında müxtəlif aktivlərin dəyərləndirilməsinə təsir edir və idarəetmə qərarlarında mühüm rol oynayır.

Alternatives to Historical Cost Accounting

Historical cost accounting has been criticized for providing outdated information and potentially understating asset values. As an alternative, current value accounting has emerged, which mainly takes two forms:

1. Constant Purchasing Power Accounting (CPP)

2. Current Cost Accounting (CCA)

1. Constant Purchasing Power Accounting (CPP)

Key Features:

✅ Financial statements are adjusted to express all figures in terms of money with the same purchasing power.
✅ A general price index is used to reflect inflation.
✅ Figures in the statement of profit or loss and statement of financial position are adjusted using the CPP factor.

2. Distinction Between Monetary and Non-Monetary Items

💰 Monetary Items:

• These are items fixed in terms of currency units, regardless of changes in the general price level.

• Examples: Cash, receivables, payables, loan capital.

• During inflation, holders of monetary assets lose purchasing power, unless income from those assets compensates for the loss.

• Conversely, holders of monetary liabilities benefit from inflation, as their obligations effectively decrease in value.

🏢 Non-Monetary Items:

• These include assets whose values fluctuate over time.

• Examples: Inventory, property, plant, and equipment.

• If historical cost is maintained, it assumes that these assets neither gain nor lose purchasing power due to inflation.

📊 Equity Holders:

• Neither a monetary nor a non-monetary item.

• They have a residual claim on the company's net monetary and non-monetary assets.

Conclusion

📌 CPP accounting ensures that financial statements reflect more realistic values during inflationary periods.
📌 Holders of monetary assets lose value, while debt holders benefit in inflationary environments.
📌 Non-monetary assets might be undervalued if historical cost is strictly applied.

These alternatives improve the accuracy of financial statements, particularly in economies experiencing high inflation.

Tarixi Dəyər Muhasibatlığına Alternativlər

Tarixi dəyər muhasebesi aktiv dəyərlərinin köhnəlmiş məlumatlarla əks olunmasına və az göstərilməsinə səbəb olduğuna görə tənqid edilir. Bunun alternativi kimi cari dəyər muhasebesi (current value accounting) ortaya çıxmışdır. Bu iki əsas formaya bölünür:

1. Daimi Alış Gücü Muhasibatlığı (Constant Purchasing Power – CPP)

2. Cari Dəyər Muhasibatlığı (Current Cost Accounting – CCA)

1. Daimi Alış Gücü Muhasibatlığı (CPP)

Əsas xüsusiyyətlər:

✅ Maliyyə hesabatları bütün göstəriciləri eyni alış gücünə malik pulla ifadə etmək üçün tənzimlənir.
✅ Ümumi qiymət indeksi istifadə olunur və inflyasiya nəzərə alınır.
✅ Mənfəət və zərər hesabatı və maliyyə vəziyyəti hesabatındakı rəqəmlər CPP faktoru ilə tənzimlənir.

2. Pul və qeyri-pul maddələri arasında fərq

💰 Pul Maddələri (Monetary Items):

• Dəyəri müəyyən valyuta vahidlərində sabit olan maddələrdir.

• Misal: Pul vəsaitləri, debitor borcları, kreditor borcları, kreditlər.

• İnflyasiya zamanı pul vəsaitlərinin dəyəri azalır, çünki alınma gücü aşağı düşür.

• Əksinə, borcu olanlar üçün inflyasiya üstünlükdür, çünki borcun dəyəri azalır.

🏢 Qeyri-Pul Maddələri (Non-Monetary Items):

• Qiymətləri zamanla dəyişən aktivlər.

• Misal: Ehtiyatlar (inventory), əsas vəsaitlər, torpaq və avadanlıqlar.

• Tarixi dəyərdə saxlanılsa belə, onların dəyərinin dəyişmədiyi qəbul edilir.

📊 Kapital Səhm Sahibləri (Equity Holders):

• Nə pul, nə də qeyri-pul maddələrinə aid edilir.

• Onların şirkətin xalis aktivlərinə olan tələb hüququ var.

Nəticə

📌 CPP metodu inflyasiya dövrlərində maliyyə hesabatlarının daha real dəyərləri əks etdirməsinə kömək edir.
📌 Pul maddələrinin dəyəri dəyişdiyi üçün, pul sahibi olanlar inflyasiyadan zərər görür, borcu olanlar isə inflyasiyadan qazanır.
📌 Qeyri-pul maddələrinin tarixi dəyərdə qalması müəyyən hallarda onları aşağı dəyərləndirə bilər.

Bu alternativlər maliyyə hesabatlarının daha dəqiq və real olmasına imkan yaradır, xüsusilə də inflyasiyanın yüksək olduğu iqtisadi şəraitdə.

Advantages and Disadvantages of CPP Accounts

Advantages ✅

✔ Simple and Objective – CPP accounting is straightforward and relies on a standard price index.
✔ True Inflation Accounting – It adjusts for changes in the unit of measurement, making it a real inflation-adjusted system.
✔ Reflects Shareholders’ Purchasing Power – It measures the impact of inflation in terms of the real value of shareholders' equity.

Disadvantages ❌

✖ Fails to Capture Economic Substance – It does not reflect the actual value of specific assets when general and specific price changes differ.
✖ Unfamiliarity – Many users may struggle to interpret financial information stated in CPP terms.
✖ Does Not Show Current Asset Values – CPP does not adjust assets and liabilities to their real market values.
✖ General Price Index Limitation – The price index used may not be relevant for all businesses and asset types.

Current Cost Accounting (CCA)

Key Features of CCA:

✔ Based on Deprival Value (Value to Business) – The deprival value of an asset is the loss suffered if the entity loses the asset. It is usually based on replacement cost.
✔ Inventory & Non-Current Assets – Valued at deprival value (not historical cost).
✔ Monetary Items (Cash, Receivables, Payables, Loans) – Not adjusted for inflation.
✔ Additional Charges in Profit or Loss –

• Cost of Sales (for inventory) is based on current values.

• Depreciation (for non-current assets) is calculated using replacement cost.

Key Principles of CCA:

📌 The statement of profit or loss includes:

• Cost of sales adjusted to reflect replacement cost.

• Depreciation charges based on current asset values, not historical cost.

📌 The statement of financial position reflects:

• Inventory and non-current assets at their current market values.

CCA is more accurate in reflecting the real financial position of a business in an inflationary environment compared to historical cost accounting.

CPP Hesabatlarının Üstünlükləri və Çatışmazlıqları

Üstünlüklər ✅

✔ Sadə və Obyektivdir – CPP uçotu standart qiymət indeksinə əsaslandığı üçün asan və obyektivdir.
✔ Həqiqi İnflyasiya Uçotudur – Pul vahidinin alıcılıq gücündəki dəyişiklikləri nəzərə alır və həqiqi inflyasiya tənzimləməsini təmin edir.
✔ Səhmdarların Alıcılıq Gücünü Əks Etdirir – CPP uçotu səhmdar kapitalının inflyasiya nəticəsində real dəyərini ölçür.

Çatışmazlıqlar ❌

✖ İqtisadi Mahiyyəti Tam Əks Etdirmir – Müəyyən aktivlərin bazar dəyəri ilə ümumi qiymət səviyyəsinin dəyişməsi fərqli ola bilər.
✖ Məlumatın Qeyri-Adiliyi – Maliyyə hesabatlarında inflyasiyaya uyğunlaşdırılmış məlumatların anlaşılması çətin ola bilər.
✖ Aktivlərin Cari Dəyərlərini Göstərmir – CPP uçotu aktiv və öhdəliklərin bazar dəyərinə uyğun tənzimlənməsini təmin etmir.
✖ Ümumi Qiymət İndeksinin Məhdudiyyəti – İstifadə olunan qiymət indeksi bütün aktivlər və bizneslər üçün uyğun olmaya bilər.

Cari Dəyər Uçotu (Current Cost Accounting - CCA)

CCA-nın Əsas Xüsusiyyətləri:

✔ İtki Dəyərinə (Deprival Value) Əsaslanır – İtki dəyəri aktivin itirildikdə şirkət üçün yaranan itkidir və əvəzləmə dəyəri ilə müəyyən edilir.
✔ Ehtiyatlar və Uzunmüddətli Aktivlər – İtki dəyəri ilə qiymətləndirilir (tarixi xərc əvəzinə).
✔ Pul Vahidi Aktivləri (Nağd Pul, Debitor, Kreditor Borcları, Kreditlər) – İnflyasiyaya görə tənzimlənmir.
✔ Mənfəət və Zərər Hesabatında Əlavə Xərclər:

• Satışların Maya Dəyəri (ehtiyatlar üçün) əvəzləmə dəyərinə əsaslanır.

• Amortizasiya (uzunmüddətli aktivlər üçün) cari aktiv dəyərləri əsasında hesablanır.

CCA-nın Əsas Prinsipləri:

📌 Mənfəət və Zərər Hesabatında:

• Satışların maya dəyəri əvəzləmə dəyəri ilə tənzimlənir.

• Amortizasiya cari dəyərlərə əsaslanır.

📌 Maliyyə Vəziyyəti Hesabatında:

• Ehtiyatlar və uzunmüddətli aktivlər cari bazar dəyərləri ilə əks etdirilir.

CCA uçotu inflyasiya şəraitində şirkətin maliyyə vəziyyətini daha dəqiq əks etdirir və tarixi dəyər uçotuna nisbətən daha real nəticələr təqdim edir.

Illustration 3 – Current Cost Accounting (CCA)

Types of Businesses Most Affected by the Replacement of Historical Cost Accounting with a System Based on Current Values

Some businesses will be significantly impacted by the shift from historical cost accounting to current cost accounting due to the way financial statements and profitability are measured. The most affected businesses will have the following characteristics:

✔ Businesses that hold large quantities of inventory for long periods – For example, manufacturing and retail companies, as adjustments to inventory values will have a major impact on the statement of profit or loss.

✔ Businesses with high-value non-current assets acquired a long time ago – Under historical cost accounting, these assets may be recorded at a much lower value, but CCA will require higher depreciation charges, reducing reported profit.

✔ Businesses with high levels of monetary assets – For example, financial institutions, as the loss of purchasing power due to inflation will be recorded as an expense in the statement of profit or loss.

✔ Businesses with high levels of borrowings – For example, large corporations and government projects, as the decline in the real value of debt during inflationary periods will be recorded as a gain in the statement of profit or loss.

For these businesses, the recalculation of financial figures under CCA can significantly affect how investors and stakeholders assess financial performance.

İllüstrasiya 3 – Cari Dəyər Uçotu (CCA)

Tarixi Xərc Uçotunun Cari Dəyərlərlə Əvəzlənməsindən Ən Çox Təsirlənəcək Biznes Növləri

Bəzi bizneslər üçün tarixi xərc uçotundan cari dəyər uçotuna keçid maliyyə hesabatlarına və mənfəət göstəricilərinə ciddi təsir edə bilər. Ən çox təsirlənəcək bizneslər aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir:

✔ Uzun müddət ərzində böyük miqdarda ehtiyat saxlayan bizneslər – Məsələn, istehsal və ticarət şirkətləri, çünki ehtiyatların dəyərindəki düzəlişlər mənfəət və zərər hesabatına ciddi təsir edəcək.

✔ Uzun müddət əvvəl alınmış yüksək dəyərli qeyri-maddi aktivlərə malik bizneslər – Tarixi dəyərlə uçot aparıldıqda köhnə aktivlər daha aşağı dəyərlə göstərilə bilər, lakin **CCA bu aktivlər üçün

Test your understanding 1

1. Which of the following measurement bases are referred to in the Board's Conceptual Framework?
   A ❌ Current Cost, Residual Value, Fair Value, Present Value
   B ✅ Current Cost, Historical Cost, Fair Value, Present Value
   C ❌ Current Cost, Fair Value, Present Value, Future Value
   D ❌ Fair Value, Present Value, Future Value, Residual Value

2. Which of the following statements is true about historical cost accounts in times of rising prices?
   A ✅ Profits will be overstated and assets will be understated
   B ❌ Asset values will be overstated
   C ❌ Unrecognised gains will be recorded incorrectly
   D ❌ Depreciation will be overstated

3. Which of the following is an advantage of current cost accounting over historical cost accounting?
   A ❌ Easier to understand
   B ❌ Less subjective
   C ✅ More relevant
   D ❌ More reliable

Anlayışınızı yoxlayın 1

1. Aşağıdakı ölçmə əsaslarından hansılar Şuranın Konseptual Çərçivəsində qeyd olunur?
   A ❌ Cari Dəyər, Qalıq Dəyər, Ədalətli Dəyər, Cari Dəyər
   B ✅ Cari Dəyər, Tarixi Dəyər, Ədalətli Dəyər, Cari Dəyər
   C ❌ Cari Dəyər, Ədalətli Dəyər, Cari Dəyər, Gələcək Dəyər
   D ❌ Ədalətli Dəyər, Cari Dəyər, Gələcək Dəyər, Qalıq Dəyər

2. Qiymətlərin artdığı dövrlərdə tarixi dəyər əsasında aparılan uçot barədə hansı ifadə doğrudur?
   A ✅ Mənfəətlər şişirdiləcək və aktivlər az göstəriləcək
   B ❌ Aktivlərin dəyəri şişirdiləcək
   C ❌ Tanınmamış mənfəətlər səhv qeydə alınacaq
   D ❌ Amortizasiya şişirdiləcək

3. Tarixi dəyər əsasında aparılan uçotla müqayisədə cari dəyər uçotunun üstünlüyü hansıdır?
   A ❌ Daha asan başa düşülür
   B ❌ Daha az subyektivdir
   C ✅ Daha aktualdır
   D ❌ Daha etibarlıdır

Test Your Understanding 1 – Answers

1. B

2. A – In times of rising prices, asset values will be understated, as historical cost will not be a true representation of the asset values. Additionally, the real purchase cost of replacement items will not be incorporated, meaning that profits are overstated.

3. C – Users are more accustomed to seeing historical cost and would find it easier to understand than current cost accounting. CCA (Current Cost Accounting) uses deprival value or value to the business, and this is likely to be subjective. It will therefore be more subjective and less reliable than historical cost accounting, but the values produced will provide more relevant information to users.

Anlayışınızı yoxlayın 1 – Cavablar

1. B

2. A – Qiymətlərin artdığı dövrlərdə aktivlərin dəyəri aşağı göstəriləcək, çünki tarixi dəyər aktivlərin həqiqi dəyərini əks etdirməyəcək. Bundan əlavə, əvəzedici aktivlərin real alış dəyəri nəzərə alınmayacaq, nəticədə mənfəətlər şişirdiləcək.

3. C – İstifadəçilər tarixi dəyərə daha çox öyrəşiblər və onu cari dəyər uçotundan daha asan başa düşərlər. CCA (Cari Dəyər Uçotu) məhrumiyyət dəyərindən və ya biznes üçün dəyərdən istifadə edir və bu daha subyektiv ola bilər. Buna görə də, tarixi dəyər uçotuna nisbətən daha subyektiv və az etibarlı olsa da, istifadəçilər üçün daha aktual məlumat təqdim edir.